Polszczyzna łatwizna (43)

Jeśli jakaś szkoła, uczelnia, szpital, teatr itp. mają patrona, czyli czczą w ten sposób wybitnego człowieka, to w oficjalnej nazwie umieszczają jego imię i nazwisko, poprzedzając literkami im.

Są więc w kraju - przykładowo - I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Chrzanowie, I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Trzebini, Gimnazjum nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Trzebini, Publiczne Gimnazjum nr 3 im. Króla Władysława Jagiełły w Chrzanowie, Szpital im. Gabriela Narutowicza w Krakowie, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Niestety, ów niewinnie wyglądający skrót im. przysparza mówiącym sporo kłopotu. Nie wszyscy wiedzą, że wyrażenia im. Staszica, im. Marii Skłodowskiej-Curie, im. Mikołaja Kopernika, im. Króla Władysława Jagiełły, im. Gabriela Narutowicza, im. Juliusza Słowackiego należy odczytywać jako wyrażenia imienia Staszica, imienia Marii Skłodowskiej-Curie, imienia Mikołaja Kopernika, imienia Króla Władysława Jagiełły, imienia Gabriela Narutowicza, imienia Juliusza Słowackiego i że posługiwanie się tu formą imieniem jest wykroczeniem gramatycznym.
Konstrukcja imienia kogoś, używana w znaczeniu `nazwany na czyjąś cześć`, znana jest w polszczyźnie od dawna. Nie byłoby problemu, gdyby w nazwach własnych człon imię zapisywany był w pełnym brzmieniu (jako imienia). Konstrukcje I Liceum Ogólnokształcące imienia Stanisława Staszica w Chrzanowie, I Liceum Ogólnokształcące imienia Marii Skłodowskiej-Curie w Trzebini, Gimnazjum nr 1 imienia Mikołaja Kopernika w Trzebini, Publiczne Gimnazjum nr 3 imienia Króla Władysława Jagiełły w Chrzanowie, Szpital imienia Gabriela Narutowicza w Krakowie, Teatr imienia Juliusza Słowackiego w Krakowie itp. z pewnością by się upowszechniły i nikt by nie mówił imieniem Staszica, imieniem Skłodowskiej-Curie, imieniem Kopernika, imieniem Króla Władysława Jagiełły imieniem Narutowicza, imieniem Słowackiego.
Zauważmy jednak dla porządku, że posługiwanie się formą narzędnikową ,,imieniem” jest możliwe, ale w innej konstrukcji. Powiemy np. Szkoła została nazwana imieniem Józefa Piłsudskiego; Fundację nazwano imieniem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego; Konkurs literacko-muzyczny został nazwany imieniem Agnieszki Osieckiej, i nie popełnimy błędu.
Jednym słowem - jeśli się tego nie wie, trzeba się nauczyć odmiennych konstrukcji gramatycznych wymagających różnej formy gramatycznej wyrazu imię:
- (kogo? czego?) I Liceum Ogólnokształcące imienia Stanisława Staszica w Chrzanowie, I Liceum Ogólnokształcące imienia Marii Skłodowskiej-Curie w Trzebini, Gimnazjum nr 1 imienia Mikołaja Kopernika w Trzebini, Publiczne Gimnazjum nr 3 imienia Króla Władysława Jagiełły w Chrzanowie, Szpital imienia Gabriela Narutowicza w Krakowie, Teatr imienia Juliusza Słowackiego w Krakowie, ale poprawne są także konstrukcje:
- (kim? czym?) Szkoła Podstawowa nazwana imieniem Żeromskiego, Liceum Ogólnokształcące nazwane imieniem Cypriana Kamila Norwida, Szpital nazwany imieniem Gabriela Narutowicza, Teatr nazwany imieniem Juliusza Słowackiego.
Za nieco przestarzałe, ale poprawne uważa się też wyrażenia typu król imieniem Władysław, uczeń imieniem Kajetan, choć lepiej brzmią określenia: król o imieniu Władysław, uczeń o imieniu Kajetan albo po prostu król Władysław, uczeń Kajetan. Trudno w to uwierzyć, ale dawniej powszechnie mówiono: Witam gości imieniem gospodarzy; Zapraszam was imieniem cioci, wujka; Uczyniłem to imieniem solenizanta, jednak obecnie zwroty takie są mocno archaiczne. Dziś powie się oczywiście: Witam gości w imieniu gospodarzy; Zapraszam was w imieniu cioci, wujka; Uczyniłem to w imieniu solenizanta.
Jeśli już omawiamy wyraz imię, to warto dodać, że jako słowo rodzaju nijakiego w celowniku przyjmuje formę imieniu, a nie: imieniowi. Ta druga częsta jest w tekstach kościelnych (np. „Błogosław ojczyźnie naszej, by chwałę przynosiła imieniowi Twojemu” - słyszy się podczas mszy świętej) i podobno przed wiekami... nikogo nie raziła (w prasłowiańszczyźnie mówiono też: komu? czemu? imieni).
Zapamiętajmy ponadto, że zawsze nosi się dwa imiona (a nie: dwoje imion), ale: jest się dwojga (a nie: dwóch) imion; że ma się na imię Ewa, Jan itp. albo nosi się imię Ewa, Jan (a nie: nosi się imię Ewy, Jana); że można szargać czyjeś imię (a nie: czyjeś dobre imię), czyli inaczej `szkalować kogoś, psuć komuś opinię`.
Maciej Malinowski

Autor jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i  „Co z tą polszczyzną?”

Przełom nr 17 (936) 28.04.2010