Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną”

Nie wszyscy użytkownicy polszczyzny wiedzą, że w polszczyźnie występuje słowo (te) peryferie, a nie: (te) peryferia, czyli tereny miejskie położone na obrzeżach, krańcach obszarów administracyjnych, daleko od centrum. Dlatego zawsze trzeba – przykładowo – powiedzieć czy napisać, że Peryferie Warszawy są coraz atrakcyjniejsze; Od jakiegoś czasu podobają mi się odległe peryferie mojej miejscowości czy O wielkiej aglomeracji nie świadczy centrum, ale jej peryferie.

Z pewnością pamiętamy jeszcze świetny serial telewizyjny produkcji czechosłowackiej wyświetlany u nas na przełomie lat 70. i 80.
Szpital na peryferiach (czes. Nemocnice na kraji města) opowiadający o oddziale ortopedii małego szpitala i jego pracownikach dr. Sowie, dr. Błażeju i dr. Sztrosmajerze. Użyta w tytule forma miejscownikowa na peryferiach pochodziła właśnie od rzeczownika (te) peryferie, a nie: (te) peryferia...

To samo brzmienie (czyli wygłosowe -rie) rzeczownik peryferie zachowuje wtedy, gdy oznacza:
1. zewnętrzną część czegoś leżącą z dala od centrum czegoś (np. peryferie kontynentu, peryferie państwa, peryferie klimatu śródziemnomorskiego, peryferie tundry itp.);
2. w informatyce: urządzenia w komputerze niewchodzące w skład jednostki centralnej, ale przez nią sterowane (np. klawiatura, monitor, mysz, drukarka, skaner, napęd taśmowy, mikrofon, głośnik, modem, kamera internetowa); mówi się wówczas, że są to peryferie komputerowe;
3. przenośnie: coś marginalnego, mniej istotnego (np. peryferie systemu wartości, peryferie czyichś zainteresowań naukowych, peryferie pracy teatralnej).
Niestety, wiele osób wciąż używa błędnej formy (te) peryferia, np. owo uchybienie przytrafiło się jakiś czas temu komentatorowi Polsatu Mateuszowi Borkowi podczas meczu Polska – Słowacja, który powiedział, że Poziom gry naszej reprezentacji to peryferia piłkarstwa europejskiego.

Omawiane słowo słusznie przyjmuje w mianowniku l. mn. zakończenie -ie (peryferie), gdyż jest formą pluralną funkcjonującego przez długie lata w polszczyźnie wyrazu (ta) peryferia oznaczającego zewnętrzną część czegoś – w przeciwieństwie do części centralnej.
Nasi przodkowie mówili np. Nic tak nie grozi równowadze ciała, jak przeniesienie jego środka ciężkości na jakikolwiek punkt peryferii (mieli na myśli właśnie tę peryferię).

Była więc kiedyś (ta) peryferia w l. poj. i dlatego są dzisiaj (te) peryferie w l. mn. (tak jak bakteria – bakterie, histeria – histerie czy teoria – teorie). Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 2004, s. 762) nie wspomina już o formie żeńskiej, traktuje rzeczownik peryferie wyłącznie jako pluralny.

Nie należy zatem z rozpędu włączać peryferii do grupy wyrazów pluralia tantum (czyli występujących tylko w l. mn.) typu militaria, kulinaria, sanitaria, personalia itp., które kończą się na -ia, gdyż pozbawione są form l. poj. Peryferie taką postać syngularną kiedyś miały...
Dodam, że etymologicznie (ta) peryferia (z gr. periphéreia [wym. perifereja] i łac. peripheria) oznaczała obrzeże, obwód koła lub innej płaszczyzny zamkniętej linią krzywą. Dlatego w dawnych wiekach mówiono niekiedy żartobliwie, że ktoś jest dobrej peryferii. Chodziło o człowieka dobrej tuszy (dosł. ...dobrego obwodu brzucha).

Z rzeczownikiem (te) peryferie (czyli przedmieścia), łączy się słowo (te) suburbia, które również oznacza tereny położone poza miastem, wchodzące w jego skład (łac. suburbium - przedmieście), ale nie z rozproszoną, pojedynczą zabudową wolno stojącą, tylko z ciągiem nowoczesnych domków jednorodzinnych tworzących luksusowe osiedla podmiejskie, do których można łatwo dojechać po pracy w dużej aglomeracji miejskiej samochodem, koleją lub autobusem.

Mówimy i piszemy (te) suburbia dlatego, że w przeciwieństwie do plurale tantum (te) peryferie ów rzeczownik pochodzi od wyrazu rodzaju nijakiego l. poj. (to) suburbium (suburbium – suburbia jak akwarium – akwaria, pryncypium – pryncypia, gimnazjum – gimnazja itp.). Można więc mieszkać na peryferiach, na suburbiach lub na suburbium i dojeżdżać do miasta z peryferii, z suburbiów lub z suburbium.
Przełom nr 10 (1132) 12.3.2014