Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną”

Wiadomo, że pisze się 1 Maja,
3 Maja (nazwa miesiąca wielką literą), gdyż chodzi o nazwy świąt przypadających na początku maja. Trudność ortograficzną sprawia natomiast wyrażenie Konstytucja 3 maja / Konstytucja 3 Maja. Na obwieszczeniach czy plakatach częściej pojawia się napis z członem Maja wielką literą, tymczasem zgodnie z regułą [73] zawartą w Wielkim słowniku ortograficznym PWN (Warszawa 2010, s. 49 i s. 383) powinno się pisać Konstytucja 3 maja, gdyż jest to tytuł aktu prawnego, a w takim wypadku jedynie pierwszy wyraz wymaga wielkiej litery.
Koniecznie muszę jednak dodać, że owo ustalenie normatywne obowiązuje dopiero z górą czterdzieści lat. Słowniki ortograficzne wydane do końca lat 60. podawały bowiem pisownię Konstytucja
3 Maja. W 1971 roku kodyfikatorzy ortografii dokonali poprawek zapisu kilkunastu wyrazów i wyrażeń i wówczas zadecydowano, że będzie się od tej chwili pisać Konstytucja 3 maja.
Tymczasem w polskiej tradycji piśmienniczej i w świadomości użytkowników polszczyzny na dobre utrwalił się zapis Konstytucja 3 Maja (człon Maja wielką literą), gdyż przecież dzień 3 Maja jest świętem, a wszystkie nazwy świąt pisane są wielkimi literami (1 Maja, 15 Sierpnia, 11 Listopada itd.). Polacy przyzwyczaili się do takiej pisowni i w większości opracowań historycznych, w encyklopediach, w leksykonach i w dokumentach państwowych pojawia się właśnie ona.
Wydaje się, że w tej sytuacji należałoby dopuścić do użytku oboczną pisownię Konstytucja 3 maja / Konstytucja 3 Maja i odnotować to w nowo wydawanych lub wznawianych słownikach i leksykonach ortograficznych.

***

Określenia chorągiew, sztandar, flaga, bandera semantycznie należą do jednej grupy, a nauka zajmująca się ich badaniem oraz objaśnianiem znaczeń użytych na nich barw i znaków nazywa się weksylologią (łac. vexillum). Chorągiew (nie: chorągwia) jest – jak wiadomo – `płatem płótna lub tkaniny określonego koloru (lub kolorów), z wyszytym lub wymalowanym godłem państwa albo znakiem organizacji społecznej, wojskowej, kościelnej itp. (w określonej barwie, z godłem) przymocowanym do drzewca`. Pochodzenie tego słowa (ma ono jeszcze inne znaczenia, ale pomińmy je) jest niepewne. Niektórzy historycy języka doszukują się w nim związków z mongolskimi formami orongo, horongo (`znak`), bardziej prawdopodobne wydaje się jednak łączenie chorągwi z niemieckim określeniem har-hrungo (`wojskowa oznaka władzy`).
Flaga (niem. Flagge, nider. vlag) to również `płat tkaniny określonego kształtu i barwy, przymocowywany do drzewca lub masztu, czasem zawierający godło bądź jakieś symbole czy wizerunki`. Flagi państwowe lub narodowe zaczęły powstawać na przełomie XVIII i XIX wieku, a wzór dla nich stanowiły chorągwie królewskie z barwami heraldycznymi. Warto wiedzieć, że w dawnej polszczyźnie wyraz flaga miał drugie znaczenie (`dżdżysta pogoda, szaruga, słota; burza, nawałnica, ulewa, fala sztormowa na morzu`, z niem. flage `słota`).
Flaga państwowa wywieszana na okrętach oraz statkach handlowych i pasażerskich nosi nazwę bandera (hiszp. bandera). Bandera ma najczęściej kształt prostokąta, jej kolorystka, wzór oraz proporcje wymiarów określa ustawodawstwo danego państwa.
Sztandar (niem. Standarte, wł. standardo, fr. étendard, z łac. extendere `rozwijać`) to nazwa chorągwi będącej znakiem rozpoznawczym jednostek wojskowych, szkół, uczelni, stowarzyszeń, organizacji społecznych itp. Pierwotnie – wynika to z etymologii wyrazu – sztandarem nazywano wszystko `to, co rozwinięte`.
Na koniec kilka słów o wyrazie drzewce (inaczej `drewniany drąg będący trzonem sztandaru, kosy, dzidy itp.`). Przede wszystkim należy wiedzieć, że mówi się i pisze (to) drzewce (mimo wygłosowego -ce nie chodzi o wyraz l. mn.), a nie: (ten) drzewiec. Cała odmiana tego rzeczownika wygląda następująco:
M. drzewce, D. drzewca, C. drzewcu, B. drzewce, N. drzewcem, Ms. drzewcu; l. mn. M. drzewca, D. drzewc (a nie: drzewców; dawniej jednak możliwa była oboczność drzewc a. drzewców; vide: Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 1960, t. II, s. 405), C. drzewcom, B. drzewce, N. drzewcami, Ms. drzewcach. Powie się przykładowo: Złamało się drzewce sztandaru; Uszkodziło się drzewce kosy.
Dodam, że dawniej słowo drzewce miało jeszcze drugą definicję: `włócznia, kopia, dzida`.
Przełom nr 17 (1088) 24.04.2013