Z okazji zbliżającego się Święta Niepodległości warto przypomnieć sylwetkę jednego z tych chrzanowian, którzy poświęcili swe najlepsze lata walce o suwerenność naszej Ojczyzny.

Jan Pęckowski w swojej znanej monografii pt. „Chrzanów miasto powiatowe w województwie krakowskiem” z lat 30. XX w. zamieścił na stronie 224 listę legionistów pochodzących z Chrzanowa i okolic. Na liście tej, sporządzonej w porządku alfabetycznym, na trzecim miejscu wymieniony został bohater niniejszego artykułu, Leon Balisz (do pisowni nazwiska tej rodziny podchodzono ówcześnie dość liberalnie i zapisywano je raz jako Balisz, innym razem jako Baliś), żołnierz II Brygady Legionów Polskich zwanej Karpacką. Pęckowski wyróżnił go, dorzucając do jego nazwiska jeszcze kilka lakonicznych słów o jego losach: Leon Balisz, st. sierżant 2 pp. Legionów, ranny, dostał się do niewoli po bitwie pod Kaniowem w maju 1918 r.. Ponadto nic więcej dotąd nie było wiadomo o życiu Leona Balisza.
Dopiero dzisiaj, dzięki odnalezionym archiwalnym dokumentom, możemy bardziej szczegółowo poznać biografię naszego bohatera. Leon Wincenty Balisz urodził się 5 IV 1898 r. w Chrzanowie, w rodzinie obywateli chrzanowskich Franciszka Balisza (Balisia) i jego żony Rozalii z d. Jodłowskiej. Został osierocony przez matkę w wieku pięciu lat, a przez ojca gdy miał 13 lat. Od 1904 r. uczęszczał do szkoły ludowej im. Mickiewicza w Chrzanowie. Od 1908 r. wychowywał się w Karwinie na Śląsku Austriackim pod opieką starszego brata Tomasza, który prowadził tam sklep meblowy i zakład tapicerski. W Karwinie Leon ukończył trzyletnią prywatną szkołę handlową i odbył praktykę tapicerską (1912-1914). Został także członkiem Związku Polskiego „Praca”. W czerwcu 1914 r. powrócił do Chrzanowa, gdzie podjął pracę jako pomocnik tapicera. Został członkiem chrzanowskiego oddziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Dnia 30 VIII 1914 r., mając zaledwie 16 lat, wstąpił do Legionów, podając komisji rekrutacyjnej nieprawdziwą datę urodzin (dodał sobie rok), ponieważ obawiał się, że z powodu zbyt młodego wieku może zostać odrzucony.

Z Sierszy, gdzie odbywała się koncentracja ochotników z Chrzanowa i okolic, udał się z drużyną chrzanowskiego „Sokoła” do Krakowa, gdzie został wcielony do 8. kompanii 2. pułku piechoty w II Brygadzie Legionów. Od września 1914 r. Leon Balisz walczył przeciwko Rosjanom w kampanii karpackiej w Galicji Wschodniej pod Rafajłową, Zieloną, Nadwórną, Delatynem i Mołotkowem, gdzie 1 listopada został ranny w nogę. Do stycznia 1915 r. przebywał w szpitalach wojskowych w Dombó i Szatmárnémeti na węgierskim Zakarpaciu oraz w Lublanie (obecnie Słowenia). W październiku 1914 r. awansował do stopnia st. szeregowego, w styczniu 1915 r. został mianowany kapralem, w listopadzie 1917 r. plutonowym, a w marcu 1918 r. sierżantem.

W styczniu 1915 r. zgłosił się do stacji zbornej w Bustyaháza na węgierskim Zakarpaciu, gdzie został zwolniony do cywila jako niezdolny do służby frontowej. Powrócił do domu, lecz bez wojaczki nie mógł długo wytrzymać i ledwie po dwóch miesiącach ponownie zgłosił się do wojska w Oświęcimiu. Tym razem wysłano go do Piotrkowa w Królestwie Polskim, skąd trafił w roli instruktora wojskowego do 6. pułku piechoty w Rozpaczy k. Kutna. Z powodu odniesionej rany ponownie uznano go za niezdolnego do służby frontowej i przydzielono obowiązki sanitariusza w szpitalu rezerwowym w Kamińsku, a następnie w Kozienicach (październik 1915). W styczniu 1916 r. Leon Balisz zgłosił się do dowództwa II Brygady i w lutym został skierowany do 2 pułku piechoty w Przemyślu, gdzie służył do nawrotu choroby w kwietniu 1916 r. Po kryzysie przysięgowym latem 1917 r. i wcieleniu żołnierzy 2. pułku piechoty do armii austriackiej, Leon Balisz otrzymał przydział do 2. kompanii 3. pułku piechoty Polskiego Korpusu Posiłkowego, gdzie służył do 15 II 1918 r., kiedy wraz z II Brygadą, w bitwie pod Rarańczą na Bukowinie przerwał front austriacki i przeszedł na terytorium nieprzyjaciela, by w marcu połączyć się z II Korpusem Polskim w Rosji. Po bitwie pod Kaniowem 11 V 1918 r., w której walczył w składzie 15. pułku strzelców, dostał się do niewoli niemieckiej. Zbiegł jednak w pobliskiej Mironówce, w drodze na stację, i do lutego 1919 r. ukrywał się w Humaniu na Ukrainie. Następnie powrócił do Galicji i zamieszkał w Krakowie przy ul. Topolowej 12 (w sąsiedztwie, w kamienicy nr 16, do 1910 r. mieszkał Józef Piłsudski). Do Wojska Polskiego wstąpił 15 II 1919 r.

W kwietniu 1919 r. został przydzielony do obozu ćwiczebnego w Przemyślu jako instruktor wojskowy, a w maju do 23. pułku piechoty w Lublinie, a później do II Lubelskiego Batalionu Etapowego, z którym wziął udział w wojnie polsko-sowieckiej 1919-1920, uczestnicząc w ofensywie nad Słuczem i w odwrocie spod Żytomierza pod Zamość, a także w bitwach na Wołyniu (Równe, Horyń, Słucz) i Lubelszczyźnie latem 1920 r. (Komarów, Łabunie, Tyszowce, Hrubieszów, Zamość). Wojnę zakończył, uzyskując stopień sierżanta sztabowego. Po zakończeniu wojny polsko-sowieckiej został w maju 1921 r. zdemobilizowany w Ludwipolu na Wołyniu. Do czerwca 1923 r. pracował jako czeladnik tapicerski w Dziedzicach, po czym założył w Chrzanowie własną pracownię tapicerską przy ul. Berka Joselewicza 1. Jednak z powodu światowego kryzysu ekonomicznego i braku zleceń został zmuszony do zamknięcia zakładu w 1930 r.
W latach 30. XX w. utrzymywał się z zajęć dorywczych, okresowo pracował także w „Fabloku” jako mistrz tapicerski. W 1927 r. był współzałożycielem Związku Legionistów w Chrzanowie. Pełnił także przez jakiś czas funkcje komendanta oddziału Związku Strzeleckiego w Chrzanowie i komendanta miejscowej Straży Obywatelskiej. W maju 1925 r. poślubił w Chrzanowie Annę Marię Palkę (1898-1983), córkę Jana i Marii z Miśkiewiczów. Za udział w walkach w latach 1914-1921 otrzymał austriacki srebrny Krzyż Wojskowy II klasy, Krzyż II Brygady, Krzyż Kaniowski, Krzyż Wołyński, Krzyż Orląt Przemyskich i Krzyż Niepodległości z Mieczami (1937). Mówił biegle po niemiecku, co poświadcza jego wojskowy arkusz ewidencyjny z 1921 r. Po zajęciu Chrzanowa przez Niemców (1939) zakopał swoje dokumenty, odznaczenia oraz bagnet oficerski w obawie przed rewizją gestapo, które dokonywało akcji aresztowań chrzanowskiej inteligencji, przedsiębiorców i uczestników walk niepodległościowych. Metalowa skrzynia z dziedzictwem legionowym Leona Balisza nie została odnaleziona po wojnie i, jak się wydaje, przepadła na zawsze.

Wiosną 1941 r. Leon Balisz zasłabł w pracy w „Fabloku”. Lekarz w zakładowym ambulatorium zbagatelizował objawy choroby, stawiając na dodatek mylną diagnozę stwierdzającą zwykłe przeziębienie. Leon Balisz z opóźnieniem trafił do chrzanowskiego szpitala, gdzie zmarł 18 VII 1941 r. o 9 rano, po sześciotygodniowej hospitalizacji. Powodem śmierci była choroba płuc, której nabawił się podczas Wielkiej Wojny. Odszedł mając zaledwie 43 lata. Jego pogrzeb 20 VII 1941 r. stał się wielką manifestacją patriotyczną mieszkańców Chrzanowa. W kondukcie pogrzebowym ze szpitala do kościoła św. Mikołaja i dalej na cmentarz parafialny uczestniczyło około pół tysiąca osób, w tym liczne grono chrzanowskich legionistów, towarzyszy broni zmarłego. Wywołało to zaniepokojenie okupacyjnych władz niemieckich, które ukarały grzywną wdowę po Leonie Balisiu za poprowadzenie konduktu pogrzebowego, a nazajutrz po pogrzebie wydały surowy zakaz przemarszu przez miasto jakichkolwiek orszaków pogrzebowych.

Leon Baliś został pochowany w skromnej mogile na cmentarzu parafialnym w Chrzanowie w kwaterze 12. Po latach spoczęła tam także Jego żona. Osierocił czwórkę dzieci: syna i trzy córki.

Składam podziękowania synowi Leona Balisza, Janowi Balisiowi oraz córce Barbarze z Balisiów Pierzchałowej za udostępnienie cennych fotografii i archiwaliów, bez których ten artykuł nie mógłby powstać.
Mariusz Paździora