Nie masz konta? Zarejestruj się

Chrzanów

Mur nie powstał, ale granica była. W Chrzanowie też było żydowskie getto

07.02.2022 20:00 | 16 komentarzy | 14 552 odsłon | Tadeusz Jachnicki
18 lutego przypada 79. rocznica likwidacji chrzanowskiego getta. W mieście planowane są obchody tej rocznicy. Przypominamy jego historię.
16
Mur nie powstał, ale granica była. W Chrzanowie też było żydowskie getto
Grupa Żydów prowadzona aleją Henryka w kierunku stacji kolejowej po jednej z selekcji, 1942 r. Fot. z archiwum chrzanowskiego muzeum
Wiesz coś więcej na ten temat? Napisz do nas
Z końcem pierwszej połowy 1940 roku przesiedlono do Chrzanowa około 4,5 tys. Żydów z Górnego Śląska i Podbeskidzia, a niespełna rok później z Oświęcimia.

We wrześniu 1941 roku Niemcy wprowadzili dla tej społeczności zakaz opuszczania, bez zezwolenia policji, zamieszkiwanej gminy. W tym samym roku wskazano też Żydom miejsca, w których nie mają prawa się poruszać. Była to m.in. al. Henryka. Ostatecznie - niemiecki okupant utworzył w listopadzie chrzanowskie getto, między ulicami: Berka Joselewicza, Świętokrzyską, 29 Listopada, Krakowską, Garncarską, Luszowską, Balińską i Sienkiewicza. Mur nie powstał, ale granica była. Obowiązywał zakaz wstępu do innej części miasta.
Do miasta wciąż zwożono Żydów z okolicznych miast i miasteczek. Ludzi przybywało lawinowo, a warunki mieszkaniowe i sanitarne, zresztą już fatalne, pogarszały się z dnia na dzień. Jednocześnie Niemcy organizowali wywózki na roboty do Rzeszy.

Ci, którzy zostali w Chrzanowie, nie mieli tyle szczęścia. 29 kwietnia 1942 r., na placu Krzyskim doszło do publicznej egzekucji sześciu chrzanowskich Żydów i jednego olkuskiego, za rzekome nielegalne posiadanie żywności. Nielegalne, bo jak relacjonuje Charlotte Kluger, wnuczka Adolfa Mehla z Chełmka - "Getto było zamknięte i pod karą śmierci nie wolno było wprowadzać żywności...".

30 maja 1942 roku rozpoczęła się likwidacja getta. Selekcja trwała sześć dni. Na roboty i do Auschwitz wywieziono około 3 tys. ludzi. 18 lutego 1943 roku nastąpiła jego ostateczna likwidacja.

Choć zdaniem dr Aleksandry Namysło, specjalistki od historii zagłady Żydów na terenach Polski, za symboliczny koniec Żydów w Chrzanowie można uznać ogłoszenie burmistrza Chrzanowa z 9 marca 1943 roku, wzywające wszystkich, którzy oddali do reperacji firmom żydowskim różne przedmioty do ich odbioru w urzędzie policyjnym.

Wojnę przetrwało około 10 proc. chrzanowskich Żydów. Były to głównie osoby wywiezione do obozów pracy. Po wojnie opuściły Polskę. Wśród nich był Alter Wiener. Wyjechał do Palestyny a stamtąd do USA. Nim jednak ruszył w świat, przyjechał do Chrzanowa. Odkrył, że 123 jego krewnych nie żyje. Wojnę przeżyło tylko pięciu kuzynów.

W USA Alter dożył 92 lat. Napisał książkę, wygłaszał prelekcje w szkołach i na uczelniach. Cały czas powtarzał: "Oceniaj każdego na podstawie jego osobowości, a nie koloru włosów, oczu czy skóry" .
W grudniu 2018 r. do Chrzanowa dotarła wiadomość o jego tragicznej śmierci. Zginął w amerykańskim mieście Oregon, pod kołami samochodu.

Program obchodów
* 18.02.2022 - godz. 12:00 - Spotkanie przy Tablicy Pamięci przy MOKSiR w miejscu Synagogi Wielkiej, dawny plac Estery w Chrzanowie.

* 19.02.2022, godz. 17:00 - wykład dr Marka Tuszewickiego pt. „Wierzba w kulturze żydowskiej i na pograniczu kultur". Wykład w ramach projektu „Wierzba Estery", MOKSiR Auditorium, ul. Broniewskiego 4.

* 20.02.2022, godz. 14:00-16:00 - Zbieranie indywidualnych historii do projektu „Wierzba Estery", budynek główny Muzeum, ul. Mickiewicza 13.