Fair, fair play, show, talk-show (talk show), reality show

Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną”

Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie "Dyktando"), autorem książek "(...) boby było lepiej", "Obcy język polski" i "Co z tą polszczyzną"

Spora część użytkowników polszczyzny miewa kłopot z poprawnym posługiwaniem się angielskimi zapożyczeniami fair, fair play oraz show, talk-show (talk show), reality show. Dotyczy to nie tylko właściwego rozumienia ich znaczenia, ale też funkcji pełnionej w zdaniu i tego, czy podlegają odmianie, czy też nie.

Słowo fair [wym. fer] weszło do polszczyzny najwcześniej, gdyż już w latach 60., 70. ub. wieku, ale prawie natychmiast zostało zaaprobowane przez mówiących i piszących, mimo że mieli oni do dyspozycji rodzime przymiotniki uczciwy, sprawiedliwy, honorowy oraz przysłówki uczciwie, honorowo, sprawiedliwie.

Stało się tak dlatego, że nowe zapożyczenie było krótkie, łatwe do artykulacji, a ponadto wchodziło w skład znanego na całym świecie wyrażenia fair play [wym. fer plej], co w sensie czysto sportowym znaczy `uczciwa, honorowa gra`, a przenośnie `lojalne, zgodne z zasadami, honorowe postępowanie z ludźmi`.

Wyraz fair miał ponadto tę zaletę, że gramatycznie mógł występować zarówno jako przymiotnik, np. gra (jaka?) fair, zachowanie (jakie?) fair, jak i przysłówek, np. grać (jak?) fair, postępować (jak?) fair.
Wydawało się, że nikt z użytkowników polszczyzny nie będzie miał trudności z posługiwaniem się słowem fair i wyrażeniem fair play.

Tymczasem nieoczekiwanie mniej wyrobieni językowo osobnicy zaczęli używać tych określeń... wymiennie i mówić lub pisać on grał fair play albo ona grała nie fair play.

Tymczasem nie można grać czy zagrać fair play, bo wychodzi z tego pleonazm, czyli "masło maślane". Gra się zawsze fair lub nie fair albo gra zgodnie z regułami czy zasadami fair play.

Wyrazem show [wym. szoł] nazywa się `widowisko estradowe, przedstawienie o charakterze rozrywkowym`, inaczej rodzaj rewii`, a nieco potocznie `coś widowiskowego, coś, co wywołuje sensację, a czasem awanturę` (np. Zrobię ci taki show, że na długo popamiętasz!). Nie doczekał się on dotąd graficznego spolszczenia (choć niektórzy próbują forsować formę szoł...), a ze względu na wygłosowe ł zakwalifikowano go do grupy wyrazów rodzaju męskiego, jednak nieodmieniających się (to rzadki wypadek).
Musimy mówić i pisać: Nie było żadnego show; Temu show nie można niczego zarzucić; Idę dzisiaj na kapitalny show; Z tym show mam wspomnienia; O wczorajszym show chcę jak najszybciej zapomnieć.

Teoretycznie można by omawiane słowo podciągnąć pod deklinację typu show, showu, showowi, z showem [wym. szoł, szołu, szołowi, z szołem], a w l. mn. showy, showów, showom, z showami, o showach. Co jednak zrobić z syngularną formą VI przypadka, kiedy wygłosowe -ł przechodzi w -l?

Z tego powodu nasz wyraz pozostaje w postaci mianownikowej, co sprawia, że uważa się go czasem za... rzeczownik rodzaju nijakiego: (to) show. Mylnie sądzi się, że skoro chodzi o `przedstawienie, widowisko estradowe, o charakterze rozrywkowym` (wyrazy te są właśnie rodzaju nijakiego), to także o (to) show. Tymczasem rzeczowniki rodzaju nijakiego nigdy nie kończą się w języku polskim na spółgłoskę -ł...

Ta sama uwaga dotyczy wyrażenia talk-show (to `gatunek programu telewizyjnego, widowisko publicystyczne, w którym prowadzący rozmawia w studiu z zaproszonymi gośćmi, zwykle ekspertami, na ustalony z góry temat`). Również ono ma rodzaj męski (ten) talk-show, a nie nijaki (to) talk-show, i pozostaje nieodmienne.

Niekiedy w druku spotyka się oboczną pisownię talk-show (z łącznikiem; wyłącznie taką podaje Wielki słownik ortograficzny PWN, Warszawa 2010, s. 929) i talk show (bez łącznika; tylko ją podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2004, s. 1164). Sporadycznie też natrafia się na postać l. mn. (te) talk-shows, (te) talk shows.

Na koniec wypada wspomnieć o wyrażeniu reality show (nazywa się tak `program telewizyjny, będący zapisem autentycznego zachowania osób biorących w nim udział, w określonych (zaaranżowanych lub naturalnych) sytuacjach`). Tutaj - odmiennie niż w wypadku wyrazów show i talk-show (talk show) - ze względu na człon reality możliwa jest oboczność rodzajowa (ten) reality show) i (to) reality show. Informują o tym Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 2004, s. 952) oraz Wielki słownik wyrazów obcych (Warszawa 2003, s. 1063).
Przełom nr 08 (1079) 20.02.2013