O wyrazach zamieszkały i zamieszkany; zrozumiały i zrozumiany; dziecięcy i dziecinny

Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną”.

Polszczyzna łatwizna.  Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie "Dyktando"), autorem książek "(...) boby było lepiej", "Obcy język polski" i "Co z tą polszczyzną"

Trzeba uważać, kiedy zamierza się użyć w jakiejś wypowiedzi imiesłowów przymiotnikowych zamieszkały i zamieszkany oraz zrozumiały i zrozumiany, a także przymiotników dziecięcy i dziecinny. Choć są do siebie brzmieniowo podobne, nie można ich traktować synonimicznie i posługiwać się nimi zamiennie, mają bowiem mniej lub bardziej odmienny sens.

Najpierw o parze wyrazowej zamieszkały i zamieszkany.
Słowo pierwsze, zamieszkały, znaczy ‘taki, który zamieszkał`, drugie zaś, zamieszkany - to ‘taki, w którym zamieszkano`. Powiemy więc:
- Ten dom był zamieszkany jedynie czasowo;
- Odkryto okolice zamieszkane głównie przez przesiedleńców;
- Dwa pustostany pozostawały od dawna niezamieszkane (to oczywiście forma zaprzeczona od zamieszkane),
ale:
- Była osobą na stałe zamieszkałą za granicą;
- Poszukuje się Andrzeja Nowaka zamieszkałego ostatnio w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 5;
- Pomoc przyznano wielodzietnej rodzinie zamieszkałej w małym mieszkaniu..
Warto jednak coś w tym miejscu dopowiedzieć. Otóż Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją prof. Andrzeja Markowskiego (Warszawa 2004, s. 1433) podaje, że imiesłów zamieszkały - poza definicją ‘mieszkający na stałe w jakimś miejscu` i ‘taki, który zamieszkał - ma jeszcze inną: ‘taki, na którym ktoś lub coś występuje w d u ż e j l i c z b i e`. Warszawski lingwista nie dopatruje się zatem niczego nagannego w konstrukcjach typu:
- Okolice zamieszkałe przez rzesze uchodźców;
- Był to teren zamieszkały głównie przez gryzonie;
- Wyspy Bahama są zamieszkałe przez kilka tysięcy mieszkańców.
Jeśli coś jest jednak jednostkowego, trzeba sięgać po imiesłów zamieszkany (bądź niezamieszkany) i mówić czy pisać:
- Willa wyglądała na zamieszkaną;
- Dom sprawiał wrażenie niezamieszkanego;
- Pustostan był przez długi czas niezamieszkany.

Teraz o imiesłowach zrozumiały i zrozumiany.
Również one mają różne znaczenie. Zrozumiały to ‘taki, który można zrozumieć`, zrozumiany zaś to ‘taki, który zrozumiano`. Oto przykład na poprawne używanie obydwu form:
- To było zrozumiałe dla wszystkich;
- Prawnik powinien wyrażać się w sposób zrozumiały;
-Jak profesor Ulipispirus wymyślił język zrozumiały dla wszystkich,
ale:
- Czy jego słowa będą właściwie zrozumiane?
- Nauczyciel został źle zrozumiany przez uczniów;
- Każdy rozkaz w wojsku powinien być perfekcyjnie zrozumiany.

Jeśli więc np. jakiś nauczyciel chce być podczas lekcji dobrze zrozumiany przez uczniów, musi mówić do nich językiem zrozumiałym. Zapamiętajmy, że zawsze coś jest zatem zrozumiałe dla kogoś, ale zrozumiane (czy rozumiane) przez kogoś.

Wspomnijmy na koniec o przymiotnikach dziecięcy i dziecinny.
W tym wypadku dzieje się nieco inaczej, gdyż częściowo ich znaczenia na siebie nachodzą. Dziecięcy znaczy ‘przeznaczony dla dzieci, odnoszący się do dzieci, należący do dzieci`, dziecinny z kolei to ‘taki jak u dziecka, właściwy dziecku`, ale także - przenośnie -‘naiwny, niedojrzały, infantylny, postępujący jak dziecko`.
Mówi się więc o:
- teatrze dziecięcym, literaturze dziecięcej, szpitalu dziecięcym, zabawie dziecięcej, pismach dziecięcych,
lecz:
- dziecinnej ciekawości, dziecinnym zachowaniu, dziecinnym płaczu, dziecinnym strachu, dziecinnym postępowaniu (np. kogoś dorosłego).
Zdradzę jednak Państwu, że nie zawsze przestrzega się owego rozróżnienia, dlatego często słyszy się o dziecinnym pokoju, dziecinnym wózku, dziecinnym ubranku zamiast pokoju dziecięcym, wózku dziecięcym, ubranku dziecięcym (zwróćmy uwagę na człon dziecięcy stojący wówczas raczej po rzeczowniku).
Miejmy jeszcze na uwadze to, że nie ma w języku polskim imiesłowu przymiotnikowego zgnity (np. nie mówi się i nie pisze zgnity owoc). Poprawne są wyłącznie wyrażenia zgniły owoc, zgniłe warzywo (tak samo przegniły owoc, przegniłe warzywo, a nie: przegnity owoc, przegnite warzywo).
Przełom nr 2 (1073) 9.1.2013