Lignina (nie: liglina), celofan (nie: celafon) Rozarium lub rosarium

Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną”

Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie "Dyktando"), autorem książek "(...) boby było lepiej", "Obcy język polski" i "Co z tą polszczyzną"

Słowa lignina - oznaczającego (potocznie) watę celulozową, czyli bardzo chłonny, miękki, cienki produkt pochodzenia roślinnego, używany do celów sanitarnych i opatrunkowych - nie wolno w żaden sposób zniekształcać. Tymczasem zdarza mi się nieraz usłyszeć czy zobaczyć w druku błędną formę liglina (np. tampon, opatrunek z ligliny). Zawsze musi być tampon, opatrunek z ligniny!
Ci, którzy mówią i piszą liglina, z pewnością nie znają etymologii tego słowa, a w dodatku mimowolnie "podpierają się" wyrazem glina.
A wystarczy zajrzeć do słowników, by się dowiedzieć, że chodzi o zapożyczenie z łaciny, w której funkcjonuje rzeczownik lignum i znaczy: drzewo, drewno (por. łacińską sentencję z Wulgaty, z Księgi Rodzaju, lignum scientiae boni et mali [wym. lignum scjentje boni et mali], co znaczy: drzewo wiedzy/wiadomości dobrego i złego).

Dlatego również w innych językach są to wyrazy z początkową cząstką lign- (ang. lignin, niem. Lignin, fr. lignine, ros ??????).
Drugim mocno przekręcanym słowem jest celofan, czyli przezroczysta lub barwiona, szeleszcząca folia otrzymywana z regenerowanej celulozy (wiskozy), używana głównie na opakowania. Wiele osób (głównie młodych) niepoprawnie mówi (a czasem także pisze) celafon.

Żeby i tym razem nie popełnić więcej błędu, wystarczy wbić sobie do głowy, że celofan składa się z początkowej sylaby wyrazu celuloza (czyli cel-) i części greckiego słowa phanós ([wym. fanos] jasny, przezroczysty) połączonych spójką o (cel- + -o- + -phan-).
Mogą więc być wyłącznie kwiaty w celofanie, cukierki w celofanie, może być torebka z celofanu, ale nie kwiaty czy cukierki w celafonie i torebka z celafonu.

***

W zasobie polszczyzny występują jeszcze wyrazy mające zarówno pisownię oryginalną (taką jak w języku, z którego pochodzą), jak i spolonizowaną, tzn. przystosowaną do naszego systemu graficznego, będącą odbiciem wymowy.

Do grupy tej należy rzeczownik rosarium/rozarium oznaczający ogród lub jego część, gdzie uprawia się lub eksponuje kolekcje róż.
Na zapis przez s lub z tego rzeczownika zezwala zarówno Wielki słownik ortograficzny PWN (Warszawa 2010, s. 801 i s. 803), jak i Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN (Warszawa 2004, s. 976 i s. 977) oraz Uniwersalny słownik języka polskiego PWN (Warszawa 2003, t. 3, s. 971 i s. 976).

Należy jednak pamiętać o tym, że nawet jeśli wybierze się wersję rosarium, słowo to trzeba wymawiać z głoską z, czyli [rozarium], a nie: [rosarium]. Dlatego lepiej posługiwać się spolszczeniem rozarium albo w ogóle - zamiast rosarium/rozarium - sięgać do synonimów ogród różany lub różanka.

Ciekawe, że dawniej na rosarium/rozarium mówiło się także... różaniec (cytuję za Słownikiem języka polskiego, tzw. warszawskim, Warszawa 1912, t. V, s. 750: Okna te się otwierają na rozkoszne ogrody i różańce włoskie).
Określenie to poszło w zapomnienie, kiedy różańcem zaczęto częściej nazywać rodzaj nabożeństwa wprowadzonego przez św. Dominika, a później sam sznur koralików.

Nietrudno się domyślić, że również słowo róża pochodzi z łaciny (od: rosa; porównaj także fr., ang. rose, niem. Rose i ros. po??). Nigdy jednak nie pisaliśmy rosa ani roza. Stało się tak wskutek oddziaływania języka czeskiego, w którym wyraz růže zapisywany jest wprawdzie przez ů, ale tzw. ů długo wymawiane, co odpowiada naszej literze ó, oraz przez ž, co przechodzi w literę ż.
Przełom nr 14 (1136) 9.4.2014