Kasza manna, kaszy manny (a nie: kaszy mannej) Stara Miłosna, do Starej Miłosny lub Starej Miłosnej

Polszczyzna łatwizna (125)

Polszczyzna łatwizna (125)

Kasza manna (`drobnoziarnista kasza otrzymywana z pszenicy`) inaczej nazywana jest czasem po krakowsku grysikiem i po śląsku grysem (to takie same regionalizmy, jak np. wielkopolskie słowa chabas/habas `mięso, zwłaszcza jego duża porcja` czy młodzie `drożdże`).

Trzeba wiedzieć, że mamy do czynienia z połączeniem dwóch rzeczowników (kto? co? kasza oraz kto? co? manna), a nie rzeczownika i przymiotnika (kto? co? kasza oraz jaka? manna). To sprawia, że rzeczownikowo muszą się odmieniać obydwa człony. Za jedynie poprawne gramatycznie uznaje się zatem takie oto zdania: Nie ma w domu kaszy manny; Kaszy mannie nie da się niczego zarzucić, zawsze jest smaczna; Lubię kaszę mannę; Tęsknię już za kaszą manną; Marzę o kaszy mannie; O, wspaniała kaszo manno.
Zwracam na to uwagę, gdyż wiele razy zdarza mi się słyszeć i widzieć w tekstach niepoprawne określenia (kogo? czego?) kaszy mannej, (kogo? co? kaszę manną, (w kim? w czym?) w kaszy mannej (zamiast kaszy manny, kaszę mannę, w kaszy mannie). Mówią tak mniej wyrobieni językowo, traktując formę manna jak przymiotnik (nieszczęśliwie ma ona to samo zakończenie, co przymiotniki rodzaju żeńskiego, np. podkuchenna -ej, -ną).

Jeśli się tego nie wie, łatwo o włączenie wyrażenia kasza manna do grupy nazw innych gatunków kasz typu kasza gryczana, kasza tatarczana, kasza perłowa, kasza jaglana, kasza kukurydziana i odmienianie członu manna przymiotnikowo.

Wyrazy gryczana, tatarczana, perłowa, jaglana, kukurydziana są przymiotnikami, a więc w połączeniu z rzeczownikiem kasza przyjmują formy: kaszy gryczanej, tatarczanej, perłowej, jaglanej, kukurydzianej; kaszę gryczaną, tatarczaną, perłową, jaglaną, kukurydzianą itd. Z nazwą kasza manna - co wyjaśniłem - jest inaczej...

Wspomnijmy i o tym, że słowo manna ma jeszcze inne znaczenie, znane choćby z frazeologizmu manna z nieba. Nazywa się tak coś wspaniałego, wartościowego, czego pragnęliśmy i co niespodziewanie otrzymaliśmy. Według Biblii (Księgi Wyjścia) w czasie czterdziestoletniej wędrówki po pustyni Synaj Izraelici posilali się cudowną potrawą zrzucaną im codziennie (w piątki podwójnie, żeby zebrano zapas na szabas) przez Jahwe. Były to białe grudki o smaku ciasta z miodem zwane manną ("jako ziarno kolendra biała, a smak miała placka z miodem" - cytuję).

Według Biblii słowo manna ma niby pochodzić od pytania w języku hebrajskim man hu (co to jest?), które zadawali Izraelici, gdy po raz pierwszy zobaczyli coś drobnego, ziarnistego spadającego z nieba. Brzmienie mánna nadali jest starożytni Grecy.
Teraz o nazwie miejscowości Stara Miłosna (część Wesołej, od niedawna w granicach administracyjnych Warszawy). Pierwszym jej członem jest przymiotnik (Stara), ale drugim... no właśnie: rzeczownik (Miłosna jak opowieść miłosna) czy rzeczownik (Miłosna jak Cisna)?

Jak powiedzieć czy napisać: Jadę do Starej Miłosny; Mieszkam w Starej Miłośnie czy Jadę do Starej Miłosnej; Mieszkam w Starej Miłosnej. Innymi słowy - czy człon Miłosna należy odmieniać rzeczownikowo (Miłosny, Miłośnie, Miłosnę, z Miłosną, o Miłośnie) czy przymiotnikowo (Miłosnej, Miłosną, z Miłosną, o Miłosnej)?

Nie rozstrzygają tego do końca językoznawcy...
Zarówno stary Słownik poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją Witolda Doroszewskiego i Haliny Kurkowskiej z 1973 roku, jak i nowy Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN z 2004 roku pod redakcją Andrzeja Markowskiego nie zamieszczają, o dziwo, hasła Stara Miłosna. Musimy się więc posiłkować starym słownikiem ortograficznym (pod redakcją Mieczysława Szymczaka z 1975 roku) i nowym (pod redakcją Edwarda Polańskiego z 1996 roku), w których przy haśle Stara Miłosna czytamy: Starej Miłosnej, Starą Miłosną. A zatem człon Miłosna potraktowany został przez obydwu leksykografów przymiotnikowo.

Innego zdania są autorzy Słownika wyrazów kłopotliwych PWN (z 1994 roku) Mirosław Bańko i Maria Krajewska. Według nich należy odmieniać Stara Miłosna, Starej Miłośnie, przez Starą Miłosnę. Prawdopodobnie oboje zasugerowali się nazwą miejscowości Miłosna (część Sulejówka) zamieszczaną w dawnych słownikach i odmienianą rzeczownikowo (do Miłosny, w Miłośnie).
Dzisiaj Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN podaje wariantywną deklinację hasła Miłosna (do Miłosny lub Miłosnej, np. Jechać do Miłosny lub Miłosnej; Mieszkać w Miłośnie lub w Miłosnej), ciągle nie zamieszczając nazwy Stara Miłosna (dlaczego?). Z kolei Wielki słownik ortograficzny PWN (Warszawa 2006, s. 423) zezwala na odmianę Miłosna, do Miłosny bądź Miłosnej, jednak... trwa przy deklinacji Stara Miłosna - do Starej Miłosnej, w Starej Miłosnej.
W tej sytuacji trzeba się zgodzić na dwojaką odmianę nazw miejscowych Miłosna i Stara Miłosna, jednak z uwagą, że za "lepszą" uchodzi odmiana rzeczownikowa (w Miłośnie, do Starej Miłosny). Taką ma właśnie nazwa Konstancin-Jeziorna (do Konstancina-Jeziorny, w Konstancinie-Jeziornie).

Maciej Malinowski
Autor jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie "Dyktando"), autorem książek "(...) boby było lepiej", "Obcy język polski" i "Co z tą polszczyzną?"
Przełom nr 48 (1018) 30.11.2011