Nie masz konta? Zarejestruj się

Porady

W ogóle (nie: wogóle), aha (nie: acha)

23.02.2011 15:26 | 0 komentarzy | 38 369 odsłon | red
Polszczyzna łatwizna (83)
0
W ogóle (nie: wogóle), aha (nie: acha)
Maciej Malinowski
Wiesz coś więcej na ten temat? Napisz do nas

Zauważam, że wiele osób ma wątpliwości, czy pisze się w ogóle, czy wogóle, aha czy acha. Tymczasem wystarczy zajrzeć do dowolnego słownika ortograficznego, by się przekonać, że poprawna jest pisownia rozdzielna w ogóle i aha (przez h).

W ogóle jest wyrażeniem przyimkowym, tzn. połączeniem rzeczownika ogół z przyimkiem w. Tak samo napiszemy na ogół. Nie ma przy tym nic do rzeczy, że w omawianym wyrażeniu rzeczownik ogół nie występuje w sensie dosłownym (`zespół przedmiotów, zjawisk tworzących pewną całość`), np. ogół interesów, ogół zebranych, ogół uczniów, ogół norm, tylko inne znaczenie i pojawia się w roli przysłówka: 1. `ogólnie biorąc, podsumowując, ujmując rzecz w całości` oraz z przeczeniem 2. `zupełnie, wcale, ani trochę`, np.
- Wszyscy uczniowie w ogóle lubili szkołę, ale Tomek w szczególności;
- Wczoraj deszcz w ogóle nie padał;
- W ogóle nie wiedziałam, o co chodziło w tej kłótni.

Zdradzę jednak Państwu, że w przeszłości niektórzy językoznawcy nieśmiało występowali z propozycją, by zróżnicować pisownię, tzn. żeby pisać w ogóle (rozdzielnie), kiedy mowa o `całości, wszystkich razem` i konkretnie o słowie ogół (np. W ogóle każdego społeczeństwa znajdują się ludzie z marginesu społecznego), oraz wogóle (łącznie), gdy chodzi o znaczenie przysłówkowe, np. Wogóle nie wiem, co się stało.

Ostatecznie na takie ustalenia ortograficzne się nie zgodzono. Kiedy w 1936 r. weszły w życie nowe przepisy, wyrażenie w ogóle zostało zaliczone do grupy tych, które zawsze należy pisać rozdzielnie, bez względu na znaczenie. Znalazły się tam także np. wyrażenia po prostu i zwrot nie ma.

Pamiętajmy jeszcze o jednym. W ogóle wymawia się na dwa sposoby. Gdy jest synonimem przysłówków `zupełnie, wcale`, wtedy akcent pada w nim na pierwszą sylabę, np. W ogóle nie było mu wstyd. Kiedy zaś znaczy `podsumowując, ujmując rzecz w całości`, wówczas wymawia się je dwojako: z akcentem na u albo z przyciskiem na o, np. A tak w ogóle albo w ogóle to powinniśmy już pójść do domu.

Częściej słyszę akcentowanie na pierwszej sylabie (w ogóle), ale nieraz ginie głoska u (zapisywana jako ó) i dlatego w ustach niektórych osób całe wyrażenie brzmi jak słowo wogle. A przecież takiego wyrazu nie ma...

Trzeba też zapamiętać, że pisze się aha, ale: ach. Tak ustalili dawno temu językoznawcy normujący naszą ortografię. Jednak z wyjaśnieniem, dlaczego właśnie tak, jest już większy kłopot. Właściwie nie wiadomo...

Musimy przyjąć do wiadomości, że część wykrzykników zapisywana bywa w polszczyźnie przez ch (np. ach, och, uch, chu-chu), część przez h (np. aha, oho, uha, uhu, ehe; ho, ho; hu, hu; hu, hu, ha), a jeszcze inne przyjmują oboczną pisownię (ech i eh; ha i cha, ha, ha i cha, cha; hi, hi i chi, chi; he, he i che, che).

To, dlaczego niektóre zapisuje się na dwa sposoby, daje się po części (ale jedynie po części) wytłumaczyć. Otóż np. wykrzyknik ech (eh) wszedł do polszczyzny stosunkowo wcześnie i ma odpowiednik w innych językach, w których... również zapisywany bywa różnie; po czesku pisze się ech!, eh!, po ukraińsku ech!, po słoweńsku eh!, po serbsku ech!, po angielsku i francusku eh! Być może to właśnie sprawiło, że kodyfikatorzy nie zdecydowali się na jedną pisownię (np. ech), tylko pozostali przy dwóch...
Ciekawe, że podobne (i też stare) wykrzykniki, np. ach (ach!), och (och!), uch (uch!), zapisujemy od samego początku wyłącznie przez ch, a nie: ah, oh, uh. Mimo to spotyka się ostatnio pisownię oh. Widać tu oddziaływanie angielskiego słowa oh (zawiera literkę h, co zresztą wymawia się [oł]).

Z ortografią wykrzykników ach i och nie ma żadnych trudności. Może dlatego, że używa się ich na co dzień stosunkowo często. Powstały z nich nawet... rzeczowniki ach i och (inaczej `westchnienie, zachwyt`), częściej używane w l. mnogiej jako ochy i achy lub achy i ochy (np. Na pokazie słychać było same achy i ochy). Istnieje również czasownik... achać, notowany jeszcze dzisiaj w niektórych słownikach (choć z kwalifikatorem: potoczny) o znaczeniu `ekscytować się, wykrzykiwać „ach”`.

Maciej Malinowski
Autor jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”),
autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną?”

Przełom nr 6 (976) 9.02.2011