Polszczyzna łatwizna (86)

Zdarza mi się czasem słyszeć zwroty typu: Odniechciewa mi się wszystkiego; Odniechciało mi się wczoraj pójść na basen; Coraz częściej odniechciewa mi się spotykania z koleżankami. Niestety, nie są poprawne.

Nie ma w języku polskim czasowników zwrotnych odniechcieć się, odniechciewać się, są jedynie czasowniki odechcieć się i odechciewać się. Ale to nie wszystko: mają one tylko jedną formę 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego używaną nieosobowo: odechce się, odechciewa się, odechciało się, odechciewało się.

Zawsze więc trzeba mówić i pisać:
Odechciewa mi się wszystkiego (a nie: odniechciewa mi się...);
Odechciało mi się wczoraj pójść na basen (a nie: odniechciało mi się...);
Ostatnio odechciewa mi się spotykania z koleżankami (a nie: ostatnio odniechciało mi się...).
Nie zrobi się błędu, jeśli czasownik odechciewać się (odechcieć się to jego forma dokonana) będzie się łączyć z rzeczownikami chęć, ochota, a najbardziej z czasownikiem chcieć (świadczy o tym jego budowa: poszerzony przyimek ode + bezokolicznik chcieć). Znaczy on bowiem `stracić chęć, ochotę na coś, przestawać odczuwać potrzebę zrobienia czegoś`. Odechciało mi się to inaczej odeszła mi ochota, opuściła mnie chęć (zrobienia czegoś).

Gdyby w polszczyźnie istniał czasownik odniechciewać się (odniechcieć się), musiałby mieć związek z wyrazem niechęć, a wówczas nadano by mu zupełnie inny sens `stracić niechęć do czegoś`.
Niewątpliwie jednym z powodów przekręcania brzmienia czasownika odechciewać się (odechcieć się) i zamieniania go w odniechciewać się (odniechcieć się) jest oddziaływanie wyrażenia przyimkowego od niechcenia (czyli `bez wysiłku; byle jak; tak sobie`). Rzeczywiście, wymowa początkowych sylab [od-nie-chce] sprzyja tworzeniu formy czasownikowej odniechciewa (się).

Dlatego przestrzegam Państwa: żadnych analogii i skojarzeń z wyrażeniem od niechcenia!

Na koniec wspomnę o innym osobliwym czasowniku brakować mającym znaczenie `nie być, nie wystarczać; odczuwać czyjąś nieobecność, niedostatek czegoś`. On również charakteryzuje się tym, że występuje wyłącznie w formie 3. osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego, łączy się z podmiotem w dopełniaczu i używany jest nieosobowo. Zawsze należy mówić i pisać:

Brakuje jeszcze dwóch osób (a nie: brakują jeszcze dwie osoby);

Brakuje tylko dwóch punktów do wygrania seta (a nie: Brakują jeszcze dwa punkty; mówią tak niektórzy sprawozdawcy telewizyjni...);
Kiedy tata wyjechał, bardzo nam go brakowało (a nie: ... bardzo on nam brakował).

Warto też wiedzieć, że formy czasownikowej brakuje, brakowało nie należy zastępować rzeczownikiem brak. Poprawnie mówi się i pisze: Okresowo brakuje wody (a nie: Okresowo występuje brak wody).

Maciej Malinowski Autor jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną”

Przełom nr 9 (979) 2.3.2011