Masakra, makabra

Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną”

Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie "Dyktando"), autorem książek "(...) boby było lepiej", "Obcy język polski" i "Co z tą polszczyzną"

Rzeczownik masakra i makabra weszły do zasobu leksykalnego polszczyzny stosunkowo późno, dopiero po drugiej wojnie światowej. Wcześniej nasi przodkowie posługiwali się jedynie czasownikiem masakrować (i rzeczownikiem pochodnym masakrowanie).
Przed wojną spotykało się też w obiegu przymiotnik makabryczny, którego używał chętnie pisarz Wacław Berent, jeden z głównych przedstawicieli realizmu w literaturze Młodej Polski, znany z wywoływania w swych utworach nastroju strachu, grozy. Powiedzieć jednak czy napisać masakra czy makabra nikomu by wówczas nie przyszło do głowy...

Jeśli chodzi o słowo masakra (od fr. massacre, od czasownika massacrer), to w sensie dosłownym oznacza ono zabijanie, mordowanie, zwłaszcza masowe, w bestialski sposób, połączone z okrucieństwem i znęcaniem się. Inaczej więc masakra to krwawa rzeź, jatka, wyrzynanie kogoś lub czegoś.

Dopiero wtórnie wykształcił się nieco inny sens omawianego rzeczownika: wypadek, bójka lub inne tragiczne wydarzenie, w którym jest wielu rannych i zabitych (np. masakra na majdanie w Kijowie).

Z czasem zaczęto mówić przenośnie masakra (i masakrować) na wszelkie uwagi, poprawki, zastrzeżenia np. w tekście, który został słabo napisany i wymagał ingerencji redaktorskiej (Ależ mi ten redaktor zmasakrował artykuł!).

Współcześnie słowo masakra nabrało niespodziewanie nowych treści i stało się jednym z ulubionych dużej grupy młodzieży.
Wszystko zaczęło się od filmu "Testosteron" (z 2006 roku), do którego scenariusz napisał Andrzej Saramonowicz (był także współreżyserem). Wówczas to włożył on w usta Tomasza Karolaka, czyli "Fistacha" powiedzenie Panowie, to masakra jakaś jest, co spodobało się młodszej publiczności (ochoczo włączyła je później do języka).

Tylko że nie bardzo wiadomo, co dokładnie masakra oznacza. Początkowo bowiem zaczęto tak nazywać kłopotliwą sytuację, w której ktoś się znalazł, a także same trudności i kłopoty z tym związane (np. Jechałem dzisiaj autobusem i w środku było tak gorąco, że masakra; Jak jutro nie oddam długu Jarkowi, to będzie dla mnie masakra).

Z czasem masakra miała nazywać stan złego samopoczucia, zmęczenia psychicznego bądź fizycznego. Pojawiły się zwroty typu: Jestem wykończony psychicznie, masakra; Ale miałam dzisiaj ciężki dzień, masakra.

Ostatnio jednak rzeczownik masakra rozumiany bywa inaczej, wyraża... pozytywne emocje. W gwarze młodzieżowej masakrą jest coś, co się podoba, co jest ładne, atrakcyjne, np. Widziałem wczoraj na ulicy Kaśkę, wyglądała tak, że masakra, nie mogłem od niej oderwać oczu.

Oprócz masakry funkcjonują wyrazy masakryczny, masakrycznie, co znaczy - świetny, odjazdowy; doskonale, znakomicie. Młodzi ludzie mówią, że film był masakryczny (tzn. świetny) i że masakrycznie (tzn. doskonale) się na nim bawili... Tak sens przymiotnika i przysłówka odnotował Bartłomiej Chaciński w "Wypasionym słowniku najmłodszej polszczyzny" (Znak, Kraków 2003, s. 46) z przykładami Impreza była masakryczna; Film masakrycznie wspaniały.

Może lepiej by się stało, gdyby z dwojga złego zamiast masakra młodzi ludzie posługiwali się słowem makabra. I ono wywodzi się z języka francuskiego (od macabre [wym. makabr]), ale etymologicznie znaczy okropność, koszmar, coś budzącego strach, grozę, a zatem w przenośnym sensie - coś mało atrakcyjnego, niezbyt udanego, brzydkiego. Słowo makabra czy przymiotnik makabryczny lub przysłówek makabrycznie bardziej by się do tego nadawały (dodam, że to pod wpływem tych słów zaczęto mówić masakryczny, masakrycznie). Nie dziwilibyśmy się, gdyby ktoś powiedział: Ten film to była prawdziwa makabra (czyli coś nieudanego) lub Jak ona się ubrała, wyglądała makabrycznie (tzn. źle).

Warto wiedzieć, że genetycznie wyraz makabra ma związek z wyrażeniem danse macabre [wym. das makabr], czyli "taniec śmierci"; alegoryczny taniec w plastyce średniowiecznej (XIV i XV w.), korowód ludzi wszystkich stanów z kościotrupem na czele, wyrażający równość wszystkich ludzi w obliczu śmierci; taniec szkieletów.
Przełom nr 18 (1140) 7.5.2014