Polszczyzna łatwizna. Maciej Malinowski jest mistrzem ortografii polskiej (katowickie „Dyktando”), autorem książek „(...) boby było lepiej”, „Obcy język polski” i „Co z tą polszczyzną”

To niezwykle rzadki wypadek w języku polskim, żeby jeden czasownik występował aż w trzech postaciach. Mam na myśli wyraz nazywający niezbyt przyjemną czynność, jaką jest gwałtowne, głośne wyrzucanie powietrza z płuc. Zgodnie z normą można powiedzieć bądź napisać: kaszleć, kasłać i kaszlać. Używając tych czasowników, trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że każdy z nich ma „swoje” formy osobowe w czasie teraźniejszym i w czasie przeszłym, oparte albo na temacie fleksyjnym kaszl-, albo na temacie fleksyjnym kasł-.

Poznajmy poprawną odmianę każdego czasownika:
CZAS TERAŹNIEJSZY:
kaszleć: (ja) kaszlę, (ty) kaszlesz, (on), (ona), (ono) kaszle, (my) kaszlemy, (wy) kaszlecie, (oni), (one) kaszlą;
kaszlać: (ja) kaszlę, (ty) kaszlesz, (on), (ona), (ono) kaszla albo kaszle, (my) kaszlamy albo kaszlemy, (wy) kaszlacie albo kaszlecie, (oni), (one) kaszlają albo kaszlą;
kasłać: (ja) kasłam, (ty) kasłasz,(on), (ona), (ono) kasła, (my) kasłamy, (wy) kasłacie, (oni), (one) kasłają.
CZAS PRZESZŁY:
kaszleć: (ja) kaszlałem, kaszlałam, (ty) kaszlałeś, kaszlałaś, (on) kaszlał, (ona) kaszlała, (ono) kaszlało, (my) kaszleliśmy, kaszlałyśmy, (wy) kaszleliście, kaszlałyście, (oni) kaszleli, (one) kaszlały;
kaszlać: (ja) kaszlałem, kaszlałam, (ty) kaszlałeś, kaszlałaś, (on) kaszlał, (ona) kaszlała, (ono) kaszlało, (my) kaszlaliśmy albo kaszleliśmy, kaszlałyśmy, (wy) kaszlaliście albo kaszleliście, kaszlałyście, (oni) kaszlali albo kaszleli, (one) kaszlały;
kasłać: (ja) kasłałem, kasłałam, (ty) kasłałeś, kasłałaś, (on) kasłał, (ona) kasłała, (ono) kasłało, (my) kasłaliśmy, kasłałyśmy, (wy) kasłaliście, kasłałyście, (oni) kasłali, (one) kasłały.
Najczęściej posługujemy się czasownikami kaszleć i kasłać, kaszlać wydaje się dziś archaiczne i... niepotrzebne, skoro jest kaszleć. Warto jednak wiedzieć, że najpóźniej wszedł do polszczyzny czasownik kasłać, pierwotnie były w niej wyłącznie bezokoliczniki kaszlać i kaszleć.
Dodam jeszcze, że od wszystkich czasowników niedokonanych kaszleć, kaszlać i kasłać postacią dokonaną jest kaszlnąć. Mówi się kaszleć – kaszlnąć, kaszlać – kaszlnąć i kasłać – kaszlnąć. Jednak słowo kaszlnąć trudno wymówić, toteż wiele osób tworzy sobie od kaszleć formy przedrostkowe zakaszleć, odkaszleć, a od kasłać – zakasłać, odkasłać. I nie jest to błąd...
***
Homonimami (z gr. homonymía `współimienność`) nazywa się wyrazy o identycznym brzmieniu lub pisowni (czasem i brzmieniu, i pisowni), ale o różnym znaczeniu, często też o różnej etymologii, kategorii gramatycznej i odmianie, np. bród (`płycizna`) i brud (`zanieczyszczenie`), bryg (statek żaglowy`) i bryk (`podręcznik`), cham (`prostak`) i ham (`łakome połknięcie`), chart (`rasa psa`) i hart (`siła, moc`), czad (`gaz`) i czat (pogawędka internetowa`), ląd (`ziemia, kontynent`) i lont (`przewód inicjujący wybuch ładunku`), mariaż (`małżeństwo`) i mariasz (`gra w karty`), masarz (`producent wędlin`) i masaż (`zabieg leczniczy`), przyrzec (`przysiąc`) i przyżec (`przypiec`), rąb (`część młota`) i romb (`figura geometryczna`), rządny (`gospodarny`) i żądny (`spragniony`), smok (`legendarny potwór`) i smog (`gęsta mgła nad miastem`), tępo (`nieostro, bezmyślnie`) i tempo (`szybkość, rytm`), uwieść (`oczarować`) i uwieźć (`zabrać, wywożąc`), zmożony (`zwyciężony`) i zmorzony (`utrudzony`), zwarzyć (`wytrącić białko`) i zważyć (`zmierzyć ciężar`) i zwieść (`oszukać`), zwieźć (`wożąc`, zgromadzić coś`).
Warto wiedzieć, że wśród homonimów wyróżniamy: homofony, czyli takie wyrazy, które mają identyczne brzmienie, ale różnią się pisownią i znaczeniem, np. może – morze; nienażarty (`żarłoczny, nienasycony`) – nie na żarty (`naprawdę`), oraz homografy lub homogramy, tzn. wyrazy mające identyczną pisownię, różniące się jednak wymową i znaczeniem, np. zamarzać [zamar-zać] – zamarzać (kogoś głodem) [zamażać]; cis [wym ci-s] `dźwięk` i cis [ćis] `roślina`.
Widać z tego, że wyrazy może i morze są homofonami (bo się je tak samo wymawia), ale nie homografami / homogramami (ponieważ się je inaczej zapisuje). Z kolei wyrazy cis i cis są homografami (homogramami), ale nie homofonami.
Przełom nr 14 (1085) 3.04.2013